آنچه علم درمورد خواب‌های تکراری می‌گوید

دیدن خواب‌های تکرارشونده پدیده شناخته‌شده‌ای است و تقریبا دوسوم از مردم گزارش می‌کنند که خواب‌های تکراری می‌بینند. تعقیب‌شدن، برهنه‌بودن در مکانی عمومی یا در بینه رویداد ناگوار طبیعی، افتادن دندان‌ها و فراموش‌کردن رفتن به کلاس برای یک نیمسال کامل سناریوهای معمول خواب‌های تکراری می‌باشند؛ اما این پدیده از کجا نشئت می‌گیرد؟

علم رؤیاها نشان می‌دهد خواب‌های تکرارشونده ممکن است نشانگر تعارض‌های حل‌نشده در زندگی فردی باشد که خواب می‌بیند. رؤیاهای تکراری اغلب در زمان استرس یا دوره‌های طولانی و گاهی چند سال یا حتی در تمام عمر فرد رخ می‌دهند. این خواب‌ها نه‌تنها مضمون یکسانی دارند؛ ایضاً می‌توانند داستان یکسانی را هر شب تکرار کنند.

چنانچهچه محتوای دقیق خواب‌های تکرارشونده برای هر فرد منحصر‌به‌فرد است، مضامین مشترکی میان افراد و حتی میان فرهنگ‌ها و در دوره‌های مختلف وجود دارد. برای مثال، تعقیب‌شدن، افتادن، آماده‌نبودن برای امتحان، دیر‌رسیدن یا تلاش برای انجام کاری به‌صورت مکرر از سناریوهای رایج می‌باشند.

بیشترِ خواب‌های تکرارشونده محتوای منفی دارند و عواطفی مانند ترس، غم، خشم و گناه را حاوی می‌شوند. بیش از نیمی از خواب‌های تکرارشونده موقعیتی را دربر می‌گیرند که ببیننده خواب در خطر است؛ اما تعدادی از مضامین تکراری می‌تواند مثبت و حتی با احساس سرخوشی همراه باشد؛ مانند خوابی که در آن اتاق‌های جدیدی در خانه‌مان پیدا می‌کنیم یا خواب حاوی محتوای جنسی یا خواب پروازکردن.

در تعدادی مواقع، خواب‌های تکرارشونده که از دوران کودکی شروع می‌شوند، می‌توانند تا بزرگ‌سالی ادامه داشته باشند. این خواب‌ها ممکن است چندین سال ناپدید و آنگاه در حضور منبع جدیدی از استرس دوباره ظاهر و آنگاه دوباره با پایان‌پیدا کردن آن شرایط ناپدید شوند.

_{همه خواب‌های تکرارشونده بار منفی ندارند. تعدادی مانند توانایی پرواز حتی می‌توانند سبب سرخوشی شود.}

تعارض‌های حل‌نشده

چرا مغز ما بارها و بارها رؤیایی تکراری را اجرا می‌کند؟ مطالعات نشان می‌دهد خواب‌ها به شیوهکلی به ما در تنظیم عواطف و سازگاری دربرابر رویدادهای استرس‌زا کمک می‌کنند. گنجاندن محتوای عاطفی به خواب‌ها ممکن است به بیننده خواب کمک کند تا رویدادی دردناک یا دشوار را پردازش کند. درمورد خواب‌های تکرارشونده، محتوای تکرارشونده می‌تواند نشان‌دهنده تلاشی ناموفق برای ترکیب این تجارب دشوار باشد. همانند اکثر تئوری‌ها، خواب‌های تکراری با مشکلات یا تعارض‌های حل‌نشده در زندگی فرد بیننده خواب ارتباط دارد.

وجود خواب‌های تکراری با سطوح پایین‌تر بهزیستی روان‌شناختی و وجود علائم اضطراب و افسردگی نیز همراه بوده می‌باشد. این خواب‌ها معمولا در شرایط استرس‌زا عود می‌کنند و هنگامی‌که فرد درگیری شخصی خود را حل کرد، متوقف می‌شوند که نشان‌دهنده بهبود رفاه روان‌شناختی می‌باشد.

خواب‌های تکراری اغلب به شیوه استعاری بازتابگر نگرانی‌های عاطفی فرد بیننده خواب می‌باشند. برای مثال، خواب دیدن سونامی در پی آسیب روانی یا سوء‌استفاده رایج می‌باشد. این الگوی نمادین می‌تواند نشان‌دهنده احساس درماندگی یا وحشت یا ترسی باشد که در بیداری تجربه شده می‌باشد. به‌‌همین‌ترتیب، داشتن لباس نامناسب یا برهنه‌بودن یا ناتوانی در پیدا‌کردن توالت همه می‌توانند نشانگر سناریوهای خجالت یا حیا باشند. این مضامین را می‌توان به‌عنوان پیش‌نویس یا سناریوهایی در نظر گرفت که فضایی را برایمان مهیا می‌کنند تا عواطف ناسازگار خود را هضم کنیم.

پیش‌نویس مانندی می‌تواند در موقعیت‌های مختلفی استفاده شود که در آن عواطف مانندی را تجربه می‌کنیم؛ به‌همین‌دلیل، مردم هنگام روبروه ‌با موقعیت استرس‌زا یا چالشی جدید ممکن است خواب بیینند درحالی‌که آماده نیستند، سر امتحان ریاضی حاضر شده‌اند؛ حتی با اینکه سال‌ها از دوران مدرسه آن‌ها گذشته می‌باشد. چنانچهچه شرایط متفاوت است، احساس مانند استرس یا تمایل به برتری می‌تواند دوباره همان سناریوهای خواب را آغاز کند.

_{تعدادی افراد در شرایط استرس‌زا یا زمانی که با مشکل جدیدی روبرو می‌شوند، ممکن است به شیوه مکرر خواب ببینند که بدون آمادگی یا دیر به امتحان ریاضی می‌رسند؛ حتی با اینکه سال‌ها از دوران مدرسه آن‌ها گذشته می‌باشد.}

ویلیام دمهاف، پژوهشگر و روان‌شناس آمریکایی، می‌گوید پدیده تکرار رؤیاها طیفی دارد. در انتهای شدید آن، کابوس‌های ناشی‌ از ضربه روحی قرار دارند که مستقیما ترومای تجربه‌شده‌ای را بازآفرینی می‌کنند که یکی از علائم اساسی اختلال استرس بعد از سانحه می‌باشد. پس‌ازآن، رؤیاهای تکرارشونده وجود دارند که در آن محتوای خواب به‌صورت جزئی یا کامل به شیوه مکرر اجرا می‌شود. برخلاف خواب‌های ناشی‌ از تروما، خواب‌های تکرارشونده به‌ندرت رویداد یا درگیری‌ای را مستقیما بازپخش می‌کنند؛ ایضاً ازطریق احساسی مرکزی و به‌شکل استعاری آن را منعکس می‌کنند.

در‌ادامه طیف، مضامین تکرارشونده در رؤیاها قرار دارند. این رؤیاها معمولا موقعیت مانندی مانند دیر‌کردن یا تحت‌تعقیب‌بودن یا گم‌شدن را به‌نمایش می‌گذارند؛ اما هر بار محتوای دقیق رؤیا فرق می‌کند؛ مثلا دیرکردن برای رسیدن به قطار به‌جای دیرکردن برای امتحان. سرانجام در انتهای دیگر این طیف عناصر رؤیای خاصی مانند شخصیت‌ها یا اعمال یا اشیاء را می‌بینیم که در رؤیاهای فرد تکرار می‌شوند.

تمامی این رؤیاها، در سطوح مختلف، بازتابگر تلاش برای حل نگرانی‌های عاطفی خاص فرد می‌باشد. حرکت از سطح شدید به سطح پایین‌تر روی طیف یاد‌شده اغلب نشانه این است که وضعیت روانی فرد در حال بهبودی می‌باشد. برای مثال، در محتوای کابوس‌های ناشی‌ از ترومای افرادی که تروما را تجربه کرده‌اند و به‌تدریج بر مشکلات خود غلبه می‌کنند، تغییرات پیش‌رواله و مثبتی مشاهده می‌شود.

پدیده‌های فیزیولوژیکی

چرا مضامین معمولا در بین افراد مختلف مشترک است؟ یکی از توضیح‌های احتمالی این است تعدادی از الگوها به‌دلیل مزیت تکاملی که به‌همراه دارند، در انسان‌ها حفظ شده‌اند. برای مثال، با شبیه‌سازی موقعیت تهدیدآمیز مثلا خواب تعقیب‌و‌گریز، فضایی برای فرد مهیا می‌شود تا بتواند در خواب درک و فرار از شکارچیان را تمرین کند. تعدادی از مضامین رایج نیز ممکن است تا حدی با پدیده‌های فیزیولوژیکی‌ای توضیح داده شوند که هنگام خواب اتفاق می‌افتد. سال ۲۰۱۸ مطالعه‌ای نشان داد که خوابِ افتادن دندان با علائم اضطراب مرتبط نبود؛ ایضاً با فشردن دندان‌ها هنگام خواب یا ناراحتی دندان به‌محض بیدارشدن ارتباط داشت.

وقتی می‌خوابیم، مغز ما کاملا از دنیای خارج جدا نشده است و هنوز هم محرک‌های بیرونی مانند صدا و بو یا احساسات درونی بدن را درک می‌کند. این بدان‌معنا است که مضامین دیگری مانند ناتوانی در پیدا‌کردن توالت یا برهنه‌بودن در مکانی عمومی می‌تواند براثر نیاز به دفع ادرار هنگام شب یا پوشیدن لباس گشاد حین خواب ایجاد شده باشد.

تعدادی از پدیده‌های فیزیکی خواب REM یعنی مرحله‌ای از خواب که بیشترین رؤیا را در آن می‌بینیم، نیز می‌تواند مؤثر باشد. در خواب REM، عضلات در حالت فلجی قرار دارند که می‌تواند سبب رؤیای داشتن پاهای سنگین یا فلج‌بودن شود. به شیوه مانند، تعدادی نویسندگان پیشنهاد کرده‌اند رؤیای افتادن یا پرواز از سيستم وستيبولار ناشی می‌شود که به تعادل کمک می‌کند و می‌تواند در خواب REM به شیوه خود‌به‌خود فعال شود. البته این احساسات برای توضیح تکرار این خواب‌ها در تعدادی افراد و ظهور ناگهانی آن‌ها در دوران استرس کافی نیست؛ اما ممکن است نقش مهمی در ایجاد خواب‌های معمول ما ایفا می‌کنند.

_{تعدادی از خواب‌های تکرارشونده مانند افتادن دندان ممکن است با روی‌هم‌فشردن دندان‌ها حین خواب یا ناراحتی دندان حین بیدارشدن ارتباط داشته باشد.}

شکستن چرخه

افرادی که به شیوه مکرر کابوس شبانه را تجربه می‌کنند، به‌ طریقی در روش خاص پاسخ به سناریو خواب و پیش‌بینی آن گیر کرده‌اند. درمان‌هایی برای حل این تکرار و شکستن چرخه معیوب کابوس‌های شبانه عرضه شده می‌باشد. یکی از روش‌ها این است که کابوس را هنگام بیداری تجسم و آنگاه آن را بازنویسی کنید تا داستان آن را اصلاح کنید. برای مثال، پایان رؤیا را به‌شکل مثبت‌تری تغییر دهید.

رؤیای شفاف نیز ممکن است یکی از راه‌حل‌ها باشد. در رؤیاهای شفاف، می‌دانیم در حال دیدن خواب هستیم و گاهی‌ اوقات می‌توانیم بر محتوای خواب تأثیر بگذاریم. چنانچه حین دیدن خوابی تکراری به این حالت دست پیدا کنیم، ممکن است بتوانیم درمورد رؤیا متفاوت فکر کنیم یا واکنش متفاوتی دربرابر آن نشان و از این طریق، ماهیت تکراری آن را تغییر دهیم.

چنانچهچه همه خواب‌های تکرارشونده به‌خودی‌خود بد نیستند؛ آن‌ها حتی می‌توانند درمورد تعارض‌های شخصی‌مان به ما بگویند. توجه به عناصر تکرارشونده رؤیاها می‌تواند راهی برای درک و حل‌و‌فصل بزرگ‌ترین امیال و عذاب‌های ما باشد.