آیا افراد فوق حساس دچار مشکل رفتاری می‌باشند؟ همه‌چیز درمورد اختلال HSP
در تعدادی موارد، حساسیت بیش‌ازحد به اندازه‌ای می‌رسد که به‌عنوان اختلال رفتاری شناخته می‌شود. منتها چنانچه خود فرد و اطرافیان او درمورد حساسیت بیش‌ازحد و تأثیرهای آن اطلاعات کافی داشته باشند، می‌توانند به‌راحتی شرایط را کنترل کنند. در این مقاله از «چطور»، هرآنچه را لازم است درمورد اختلال HSP و افراد فوق حساس بدانید بررسی کرده‌ایم.
اختلال HSP چیست؟
افراد فوق حساس (HSP) کسانی‌اند که سیستم عصبی‌شان واکنش شدیدتری به‌نسبت دیگران در مقابل محرک‌های جسمی، احساسی و اجتماعی نشان می‌دهد. این مفهوم را اولین بار در سال ۱۹۹۰ روان‌شناسان مشهور، الین آرون و آرتور آرون مطرح کردند. بعد از آن، روان‌شناسان بسیاری در این زمینه تحقیق کردند و خصوصیات مختلف افراد HSP را تشخیص دادند.
حساسیت زیاد پیوسته هم اختلال نیست. اکثر روان‌شناسان بر این باورند که چیزی تحت عنوان اختلال HSP وجود ندارد و این افراد فقط نوعی ویژگی شخصیتی منحصر‌به‌فرد دارند. مثل اینکه فرد درون‌گرا یا برون‌گرا باشد. افراد فوق حساس نیز مانند هر فرد دیگری، هم نقاط ضعف و هم نقاط قوت مختلفی دارند.
آیا من فردی فوق حساس هستم؟
آیا تاکنون این جملات را از کسی شنیده‌اید:
- تو خیلی حساس هستی!
- نباید خیلی به این موضوع فکر کنی!
- بی‌خیال! چقدر همه‌چیز را جدی می‌گیری!
ممکن است افرادی که حساسیت شما را تحریک می‌کنند یا از نظر شما بی‌فکرند بیشتر این جملات را به شما می‌گویند. افراد فوق حساس معمولا طی روز از افراد مختلف این جملات را می‌شنوند. فراموش نکنید که فوق‌حساس‌بودن به این معنی نیست که شما به بیماری خاصی مبتلا هستید. این ویژگی شخصیتی منحصربه‌فردی است که باعث می‌شود درمورد اتفاقات مثبت یا منفی واکنش شدیدتری نشان دهید.
مهم‌ترین خصوصیات افراد فوق حساس
تحقیقات روان‌شناسان نشان می‌دهد افراد فوق حساس خصوصیات مشترکی دارند. به کمک این ویژگی‌ها، می‌توانید تشخیص دهید میزان حساسیت شما طبیعی است یا خیر. در ادامه، به مهم‌ترین خصوصیات HSP اشاره کرده‌ایم.
- افراد فوق حساس معمولا باطنی پیچیده دارند، افکارشان بسیار توانا است و احساسات عمیقی را تجربه می‌کنند.
- هر ویژگی جذابی که در طبیعت، هنر، افراد دیگر یا حتی یک تبلیغ تجاری منحصر‌به‌فرد وجود داشته باشد، آنها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛
- این افراد نمایش‌های تلویزیونی و فیلم تماشا نمی‌کنند، زیرا بیش‌ازحد درگیر فیلم یا سریال می‌شوند و ممکن است تا چند هفته به آنچه در برنامه اتفاق افتاده فکر کنند؛
- زمانی که امور روزمره آنها چالش‌برانگیز می‌شود و سطح استرس روزانه‌شان افزایش پیدا می‌کند، دوست دارند همه‌چیز را رها کنند و برای آرام‌شدن به اتاقی خلوت و تاریک بر وند؛
- آنها توان تحمل شرایط نامطلوب مانند ازدحام، سروصدای زیاد، نور شدید یا حتی لباس‌های ناراحت را ندارند و با قرارگرفتن در چنین شرایطی، واکنش‌های شدیدی نشان می‌دهند.
روان‌شناسان برای کمک به تشخیص اختلال HSP از تست‌های روانشناسی نیز استفاده می‌کنند.
آیا اختلال HSP در بین مردم جهان متداول است؟
با عنایت به تحقیقات انجام‌شده، حدود ۲۰ درصد از جمعیت جهان را افراد فوق حساس تشکیل می‌دهند؛ پس این ویژگی شخصیتی نادر نیست. جالب است بدانید حساسیت بیش از اندازه و درون‌گرایی خصوصیات مشترکی دارند. البته فرد فوق حساس لزوما درون‌گرا نیست و فرد درون‌گرا ممکن است فوق حساس نباشد. منتها بین این دو ویژگی شخصیتی چندین وجه مشترک وجود دارد. تعدادی از افراد اختلال HSP را با اختلال پردازش حسی (SPD) اشتباه می‌گیرند. این دو مفهوم در روانشناسی کاملا متفاوت‌اند.
جهان برای افرادی ساخته شده است که خیلی حساس نیستند، واکنش‌های ملایم‌تری نشان می‌دهند و کمتر تحت‌تأثیر وقایع قرار می‌گیرند. به همین دلیل است که فکر می‌شود افراد فوق حساس طبیعی نیستند یا مشکل رفتاری دارند.
فرد فوق حساس باید به کمک اطرافیان خود راه‌هایی برای مقابله با دغدغه‌های خود پیدا کند. چنین راهکارهایی کمکشان می‌کند در مقابل آنچه پیش می‌آید واکنش شدیدی نشان ندهند. کنترل واکنش‌ها تأثیر حساسیت بیش‌ازحد آنها را کاهش می‌دهد.
HSP چه تأثیری در زندگی افراد فوق حساس دارد؟
حساسیت بیش‌ازحد نقاط مثبت و منفی بسیاری دارد؛ برای مثال، ممکن است فرد فوق حساس از کسی که هیچ منظوری ندارد و انگیزهش مهربانی است ناراحت شود. این افراد واکنش‌های شدیدی درمورد دغدغه‌های روزمره نشان می‌دهند. حتی کوچک‌ترین مشکل در روابط آنها را آزار می‌دهد. این مشکل زمانی که طرف مقابلشان فردی پرخاشگر باشد تشدید می‌شود.
فوق‌حساس‌بودن به این معنی نیست که فرد حتی وقتی هیچ نقطه تاریکی وجود ندارد بازهم واکنش شدید نشان می‌دهد. آنها هر اتفاقی را کامل درک می‌کنند و تحت‌تأثیر تجربیات منفی و مثبت آنها قرار می‌گیرند. به همین دلیل، نمی‌توان گفت این موضوع مطلقا ضعف است و به درمان نیاز دارد.
مثال‌هایی درمورد تأثیر حساسیت بیش‌ازحد
- دوری از موقعیت‌های تنش‌زا: این افراد معمولا از خشونت، درگیری و هرآنچه باعث ناراحتی می‌شود دوری می‌کنند؛
- قدردان‌بودن: آنها می‌دانند زندگی کوتاه و زودگذر است و به همین دلیل، ارزش ارتباطات و داشته‌هایشان را خیلی خوب درک می‌کنند؛
- توجه به کوچک‌ترین جزئیات: فرد فوق حساس با خوردن خوراکی موردعلاقه‌اش از صمیم قلب احساس شادمانی و قدردانی می‌کند و برایش اهمیتی ندارد این موضوع کوچکی است؛
- روابط عمیق: آدم فوق حساس به دوستی و دوستانش اهمیت بسیاری می‌دهد. چنین فردی تمایل دارد به‌جای اینکه تعداد زیادی دوست داشته باشد، چند دوست انتخاب کند و با همان تعداد محدود روابط عمیقی بسازد؛
- احساسات شدید: نقاط مثبت هم به‌اندازه نقاط منفی، افراد حساس را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. آنها ممکن است برای زیباترین صحنه‌های فیلم‌ها گریه کنند. هم‌چنین، می‌توانند از صمیم قلب با دیگران هم‌دردی کنند و در درک احساسات دیگران قوی می‌باشند.
حساسیت یا قدرت؟
افراد فوق حساس می‌توانند با کنترل خصوصیات شخصیتی خود، از آنها به‌عنوان نقطه قوت استفاده کنند. مدیریت این ویژگی‌ها کمکشان می‌کند چالشی با این ویژگی شخصیتی خود نداشته باشند و بتوانند مانند افراد دیگر زندگی کنند. برای فرد فوق حساس، کم پایین‌تر از سطحی است که دیگران فکر می‌کنند و زیاد هم بیشتر از حدی است که دیگران می‌بینند!
چه مواقعی افراد فوق حساس با چالش روبه‌رو می‌شوند؟
اولین ویژگی افراد فوق حساس این است که در شرایط پرتنش بیشتر از فردی عادی دچار استرس می‌شوند. این افراد حتی در شرایطی که برای فردی غیرحساس ممکن است کاملا معمولی باشد استرس می‌گیرند.
استرس اجتماعی در آدم فوق حساس درمورد سایر انواع استرس بیشتر می‌باشد. اضطراب اجتماعی یعنی فرد زمانی که کاری را انجام می‌دهد، مدام به سناریوهایی که باعث ایجاد اشتباه می‌شوند فکر می‌کند. بنابراین، مدام استرس دارد که بازخواست شود یا به‌خاطر اشتباه خودش دیگران را به دردسر بیندازد.
در ادامه، به چالش‌برانگیزترین موقعیت‌ها برای افراد فوق حساس اشاره کرده‌ایم.
۱. زمانی که برنامه‌های روزمره فشرده می‌شود
تعدادی از افراد روزهای پرمشغله را دوست دارند و از همان کودکی زندگی هیجان‌انگیز و پرماجرایی را تجربه کرده‌اند. منتها افراد مبتلا به اختلال HSP نمی‌توانند روزهای شلوغ را تحمل کنند. زمانی که مجبور می‌شوند کاری را در زمان کوتاهی انجام دهند استرس می‌گیرند؛ حتی چنانچه اطمینان داشته باشند در همین زمان کوتاه هم از پس انجام کار موردنظر برمی‌آیند.
علت استرس افراد حساس در چنین شرایطی این است که باید با عدم‌قطعیت‌ها روبرو شوند و مطمئن نیستند که می‌توانند همه‌چیز را کنترل کنند یا خیر. این موضوع فشار روانی زیادی به آنها وارد می‌کند.
۲. زمانی که دیگران از آنها انتظارات نابجا دارند
افراد فوق حساس به دیگران و نیازهایشان توجه زیادی نشان می‌دهند. آنها دوست ندارند کسی را ترک کنند و معمولا نمی‌توانند به درخواست‌های دیگران نه بگویند. یادگیری مهارت نه گفتن یکی از ضروری‌ترین نیازهای افراد مبتلا به اختلال HSP می‌باشد. این افراد نمی‌خواهند دوستانشان را ناامید کنند. به همین دلیل، تمام انتظارات آنها را برآورده می‌کنند؛ حتی چنانچه به ضرر خودشان تمام شود.
افراد فوق حساس بدترین منتقدان برای خودشان می‌باشند و خودانتقادی مخرب را پیشه می‌کنند. آنها فکر می‌کنند مسئولیت شادی عزیزانشان را بر عهده دارند. زمانی که اطرافیان فردی فوق حساس با احساسات منفی درگیرند، او تلاش می‌کند حس آنها را درک کند و هر کاری برای ازبین‌بردن ناراحتی‌هایشان انجام می‌دهد.
۳. زمانی که با دوستان و نزدیکان خود در تعارض قرار می‌گیرند
فرد فوق حساس بیشتر از افراد معمولی در معرض استرس ناشی از تعارض می‌باشد. آنها بیش‌ازحد با تضادها درگیر می‌شوند و برای خود استرس ایجاد می‌کنند. این افراد معمولا زودتر از افراد دیگر متوجه مشکلاتی که در روابط وجود دارد، می‌شوند؛ برای مثال، در رابطه عاطفی، فرد غیرحساس به این فکر می‌کند که بحث او با شریکش فقط یک مشکل کوچک بوده؛ اما فرد فوق حساس می‌داند که این بحث ناشی از مشکلات و نارضایتی‌های بزرگ‌تر در رابطه می‌باشد. در تعدادی موارد تعارض در افراد فوق حساس مشکلاتی چون سوءبرداشت و عصبانیت‌های بی‌دلیل را به دنبال دارد.
۴. زمانی که مجبورند چیزی را تحمل کنند
لایف‌کوچ‌ها بر این باورند که ما قسمتی از انرژی روزمره‌مان را به‌خاطر تحمل‌کردن چیزهایی که دوست نداریم از دست می‌دهیم. افراد فوق حساس مواردی را تحمل می‌کنند که شاید واقعا جدی نباشد! مثلا حواس‌پرتی هنگام تمرکز، دود بیش‌ازحد خودرو و بوی نامطبوع آن، یا به‌هم‌ریختگی خانه مسائلی است که افراد فوق حساس درمورد آن واکنش شدیدی نشان می‌دهند و استرس می‌گیرند.
۵. زمانی که شکست می‌خورند
همان‌طور که گفتیم، افراد فوق حساس بدترین منتقدان برای خودشان می‌باشند. آنها نشخوار ذهنی شدیدی دارند و از اعتمادبه‌نفس کافی برخوردار نیستند. این افراد به‌خاطر ترس از شکست، دوست ندارند کارکردشان حین انجام یک کار تحلیل شود و حتی زمانی که تماشاچی داشته باشند نیز دچار استرس می‌شوند. آنها برای انجام کارهایشان کمال‌گرا می‌باشند.
۶. زمانی که خود را با دیگران مقایسه می‌کنند
افراد فوق حساس در اکثر مواقع مشغول مقایسه خود با دیگران می‌باشند. بنابراین، فکر می‌کنند احساسات و واکنش‌هایشان درمورد دیگر افراد غیرطبیعی است و دچار استرس می‌شوند؛ به‌عنوان مثال، زمانی که رابطه‌ای به پایان می‌رسد، فرد فوق حساس بیشتر از طرف مقابل آزرده می‌گردد. او مدام خودش را توبیخ می‌کند، نشخوار ذهنی دارد و همه تقصیرها را به گردن حساسیت‌های بیش‌ازحد خودش می‌اندازد.
ترفندهایی برای کاهش حساسیت بیش‌ازحد
- مهارت نه‌گفتن را یاد بگیرید؛
- خانه‌تان را به محیطی تبدیل کنید که در آن آرامش دارید؛
- چه‌چیزهایی باعث استرس شما می‌شوند؟ از آنها دوری کنید؛
- تلاش کنید از محرک‌هایی که باعث واکنش شدید در شما می‌شوند دوری کنید (مثل فیلم‌ها یا افراد مخرب)؛
- در برنامه روزانه‌تان تجربیات مثبت را جای دهید و مثبت‌اندیش باشید. این کار برای مقابله با استرس روزانه کمکتان می‌کند؛
کلام آخر؛ فرد فوق حساس بیمار نیست
افراد فوق حساس همه‌چیز را عمیق‌تر احساس می‌کنند. این موضوع نه اختلال رفتاری است و نه مشکل روانی! این افراد با کوچک‌ترین شادی‌ها حال خوبی پیدا می‌کنند و با کوچک‌ترین دغدغه‌ها استرس می‌گیرند. تنها نکته مهم برای آدم فوق حساس این است که کنترل احساسات و مدیریت واکنش‌هایش را یاد بگیرد تا در کارکرد او اختلالی ایجاد نشود.
به کمک زبان بدن، ناگفته‌ها را بگویید و بشنوید
