به یاد می‌آورید که در دوره مدرسه شما، چه فناوری‌هایی برای آموزش بهتر دروس استفاده می‌شدند؟ تکنولوژی آموزشی مدت‌همی‌باشد که در بخش آموزش به کار گرفته می‌گردد. از اسلاید‌های قدیمی که معلم برای نمایش تصاویر روی پرده استفاده می‌کرد گرفته تا شبکه‌هایی مثل شاد که در دوران کرونا محل برگزاری کلاس‌ها بودند. در این مقاله درباره معنی تکنولوژی آموزشی، مزایا و مصادیقش و آینده آن گفتگو می‌کنیم.
تکنولوژی آموزشی چیست؟
به آمیختگی فناوری‌های IT و روش‌های آموزشی، تکنولوژی آموزشی گفته می‌گردد. غرض از این کار جذاب‌ترکردن کلاس‌ها و افزایش یادگیری با شخصی‌سازی آن است.
هرکدام از فناوری‌ها نقش خاصی در توسعه یادگیری دارند. مثلا واقعیت افزوده و واقعیت مجازی در کنار بازی‌سازی (گیمیفیکیشن) آموزش، پروسه یادگیری را سرگرم‌کننده می‌کنند. فناوری‌های ارتباطی هم امکان برگزاری کلاس آنلاین برای دانش‌آموزانی را فراهم می‌کنند که نمی‌توانند در کلاس حاضر باشند. حتی فناوری‌های جدیدتری مثل بلاکچین و یادگیری ماشین برای طراحی آزمون به کمک معلمان آمده‌اند.
تکنولوژی آموزشی ابزاری است در دست طراحان آموزش تا با خلاقیت خود، آن را در موقعیت‌های گوناگون به کار بگیرند. هدف این می‌باشد که پروسه یادگیری شخصی‌سازی شود تا هرکدام از دانش‌آموزان بتوانند مطابق توانایی‌هایشان آموزش ببیند. گرچه رسیدن به این هدف کاملا ممکن نیست، می‌توان تا حدی احساس شخصی‌سازی آموزش را برای فراگیران تشکیل کرد.
تاریخچه تکنولوژی آموزشی
استفاده از ابزارهای گوناگون برای تسهیل یادگیری به ده‌ها قرن قبل بازمی‌گردد. با این وجود ما تکنولوژی آموزشی را بیشتر فناوری‌های مرتبط با حوزه الکترونیک و اینترنت در نظر می‌گیریم.
تاریخچه تکنولوژی آموزشی را می‌توان به ۵ بخش زیر تقسیم کرد:
- اواخر دهه ۷۰ تا اوایل دهه ۸۰ میلادی: رایانه‌های اولیه
- اواخر دهه ۸۰ تا اوایل دهه ۹۰ میلادی: آموزش رایانه‌محور توسط مولتی‌مدیا (CBT)
- اوایل دهه ۹۰ میلادی: پیشرفت آهسته اینترنت و آموزش اینترنت‌محور
- اواخر دهه ۹۰ تا اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی: آموزش الکترونیک (E-Learning)
- اواخر دهه ۲۰۰۰ تا این ساعت: آموزش در فضای ابری و محتوای رایگان آموزشی در اینترنت
امروزه دوره جدیدی هم در حال پیدایش است. دوره‌ای که در آن فناوری‌های واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR)، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی افق‌های جدیدی در بخش آموزش گشوده‌اند.
تکنولوژی آموزشی چگونه به دانش‌آموزان کمک می‌کند؟
۱. افزایش همکاری
فناوری‌های فضای ابری به دانش‌آموزان امکان میدهند درون و بیرون کلاس درس با یکدیگر در ارتباط باشند. آنها می‌توانند پروژه‌های درسی خود را توسط فضای مجازی با یکدیگر به اشتراک بگذارند و به هم در پروسه آموزش‌یادگیری کمک کنند. مهارت کار گروهی یکی از اهداف مهم نظام‌های آموزشی است.
۲. دسترسی همیشگی به محتوای آموزشی
فناوری‌های گوناگون مثل نرم‌افزارهای ارتباطی، فضای ابری و اینترنت سبب می‌شوند که فراگیران همیشه و در همه‌جا به محتوای آموزشی دسترسی داشته باشند. در نتیجه می‌توانند هر گاه که خواستند، مطابق برنامه شخصی خود، محتوای آموزشی را مطالعه کنند و تکالیف را انجام دهند. اینگونهی دیگر به زمان و مکان کلاس‌های درس محدود نخواهند بود.
امکان ارتباط با معلمان هم از موارد دیگر فواید این دسترسی همیشگی است. دانش‌آموزان می‌توانند با معلمان خود بیرون از تماماس هم ارتباط داشته باشند تا اگر مشکل پیش‌بینی‌نشده‌ای پیش آمد، آنها را در جریان بگذارندیا از ایشان راهنمایی بگیرند.
۳. تغییر معنای کلاس درس
در تعریف سنتی آموزش، کلاس درس جایی می‌باشد که دانش‌آموزان به معلم گوش فرا میدهند و یادداشت‌برداری می‌کنند. پس از‌آن در خانه تکالیف خود را انجام میدهند. اما تکنولوژی آموزشی این امکان را فراهم کرده می‌باشد که دانش‌آموزان خارج از تماماس درس هم به محتوای آموزشی دسترسی داشته باشند. اینگونهی می‌توانند هر گاه که خواستند آن را مطالعه کنند. مشارکت دانش‌آموزان در یادگیری، امری می‌باشد که اغلب روش‌های جدید آموزشی بر آن تصدیق می‌کنند. این اصل با مراحل رشد شناختی ژان پیاژه هم منطبق است.
۴. یادگیری شخصی‌سازی‌شده
تکنولوژی آموزشی این موقعیت را به طراحان آموزش می‌دهد که برنامه درسی مطابق با توانایی‌های فراگیران خود طراحی کنند. مثلا فراگیر می‌تواند ویدئوهای آموزشی را عقب و جلو کند و یک مبحث را چندین بار مرور کند. یا مثلا نرم‌افزارهای تحلیلی به فراگیر و معلم این امکان را میدهند که جریان یادگیری را کامل‌تر بررسی کنند تا بفهمند کدام مبحث به مناسبی آموخته شده است و کدام‌یک به مرور و تمرین بیشتری نیاز دارد.
۵. افزایش توجه و تمرکز
امروزه فناوری‌های گوناگون حواس دانش‌آموزان را به خود پرت می‌کنند. یکی از مشکلاتی که پیوسته نظام‌های آموزشی با آن روبه‌رو هستند، بازه تمرکز دانش‌آموزان است. این بازه در نسل جدید که غرق فناوری است، کوتاه‌تر شده است. پس یکی از راهکارهای افزایش تمرکز این می‌باشد که به‌جای حذف فناوری‌ها که غیرشاید، از آنها برای آموزش استفاده کنیم.
استفاده از ابزارهای فناورانه در آموزش در کنار افزایش مشارکت فراگیران، تمرکز آنها بر محتوای آموزشی را (به‌علت جذابیت این ابزارها) بیشتر می‌کند.
مزایای تکنولوژی آموزشی برای معلمان
۱. خودکارکردن نمره‌دهی
هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی ۲ ابزاری هستند که معلمان و مراکز آموزشی می‌توانند از آنها برای تسریع نمره‌دهی استفاده کنند. در آزمون‌های چهارگزینه‌ای، صحیح غلط و سایر آزمون‌های غیر تشریحی، این فناوری‌ها با خودکارسازی پروسه نمره‌دهی، بار کاری معلمان را کاهش میدهند. بدین گونه آنها می‌توانند زمان بیشتری را صرف ارزیابی نقاط ضعف دانش‌آموزان خود کنند.
۲. ابزارهای مدیریت کلاس
کنترل تعداد زیادی دانش‌آموز در کلاس درس کار سختی است. فناوری‌هایی مثل سنجش مقدار سروصدا در کلاس و برنامه‌های یادآوری تکالیف و پروژه‌ها به دانش‌آموزان، مدیریت کلاس را کمی آسان‌تر می‌کنند.
۳. کلاس درس بدون کاغذ
هزینه‌های کاغذ، زمان زیاد صرف‌شده برای کپی‌کردن و نگهداری از کوه کاغذها از سختی‌های کلاس‌های درسی قدیمی‌اند. مراکز آموزشی‌ای که از فناوری بهره می‌گیرند، فعالیت‌های آموزشی را توسط فضای مجازی پیگیری می‌کنند. دیگر احتیاجی به خرید حجم زیادی کاغذ نیست. در نتیجه تکنولوژی آموزشی تأثیری مثبت بر بودجه آموزشی و محیط‌زیست دارد.
۴. حذف حدس و گمان در پروسه ارزیابی
معلمان ساعت‌ها وقت صرف ارزیابی و بررسی نقاط ضعف و قوت دانش‌آموزان می‌کنند. آنها اغلب برای این کار به حافظه و شهود خود و نمرات ثبت‌شده متکی‌اند. تکنولوژی آموزشی با نمودارهای تحلیلی از کارکرد دانش‌آموز، به معلمان اطلاعات دقیق و دسته‌بندی‌شده می‌دهد تا چیزی را ببینند که در گذشته از پیش چشمشان پنهان بود. گاهی اوقات شاید ضعف کارکرد از چشم معلم پنهان بماند، اما این فناوری‌ها در ترکیب با هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی امکان ارزیابی بهتر را به معلمان میدهند.
مثال‌هایی از کاربرد تکنولوژی آموزشی در جهان و ایران
۱. دوربین جغد کلاس
نوعی دوربین ۳۶۰ درجه می‌باشد که از آن برای فیلم‌برداری از سراسر کلاس استفاده می‌گردد. این دوربین به معلم امکان می‌دهد که مقارن کلاس درس حضوری و مجازی برای دانش‌آموزان برگزار کند، یعنی دانش‌آموزانی که امکان حضور نداشته‌اند مجازی در کلاس شرکت می‌کنند و دیگر از آن محروم نمی‌شوند.
۲. نرم‌افزار سیویتاس
سیویتاس نام شرکتی می‌باشد که برنامه‌ای برای توسعه یادگیری دانش‌آموزان کالج و دانشگاه تولید کرده است. این برنامه با جمع‌آوری و تحلیل نمرات فراگیران، به معلمان کمک می‌کند بهتر نقاط ضعف و قوت فراگیران را تشخیص دهند. خود دانش‌آموزان و دانشجویان هم به این اطلاعات دسترسی دارند و می‌توانند برحسب آنها برای تحصیل خود برنامه‌ریزی کنند.
۳. کلاس درس گوگل
کلاس گوگل برنامه‌ای جامع می‌باشد که امکانات گسترده‌ای دارد. شرکت گوگل در برنامه کلاس درس خود به معلمان و استادان این امکان را می‌دهد که محتوای درسی را در فرمت‌های گوناگون در اختیار فراگیران بگذارند آزمون‌های آنلاین طراحی و برگزار کنند و با فراگیران در تماس باشند.
۴. تخته هوشمند
تخته هوشمند شرکت «اسمارت تکنولوژی» یکی از بهترین محصولات موجود در بخش سخت‌افزارهای آموزشی است. این تخته به کاربر امکان می‌دهد تا هرچیزی را که می‌خواهد روی آن بکشد یا بنویسید. امکان به حافظه سپردن و کپی‌کردن محتوا هم وجود دارد. ضمناً می‌گردد.از آن مثل پرده نمایش و رایانه هم استفاده کرد.
۵. نرم‌افزار اسکای‌روم
اسکای‌روم برنامه ویدئوکنفرانس و برگزاری کلاس و رویدادهای آنلاین است. در دوره کرونا، اغلب مدارس و دانشگاه‌ها کلاس‌های خود را در این محیط برگزار کردند. بعضی از امکان‌های این برنامه اشتراک‌گذاری محتوا با فرمت‌های گوناگون با فراگیران و ارتباط زنده تصویری و صوتی با آنهاست.
۶. شبکه شاد
«شبکه آموزشی دانش‌آموز» یا به‌اختصار «شاد» با شروع کرونا در کشور ما افتتاح شد تا پاسخگوی نیازهای مدارس باشد. در این شبکه معلمان امکان برگزاری کلاس‌های آنلاین، اشتراک محتوای درسی با دانش‌آموزان و عرضه عکس‌العمل دارند. با فروکش‌کردن کرونا، شاد محیطی برای برگزاری رویدادهای گوناگون آموزشی مثل کلاس‌های انجمن‌های آموزشی و دوره‌های ضمن خدمت معلمان شده است.
آینده تکنولوژی آموزشی
فناوری به‌سرعت در حال تغییردادن جنبه‌های گوناگون زندگی ماست. آموزش هم از این قاعده مستثنا نیست. به زودی، فناوری‌هایی مثل واقعیت افزوده، واقعیت مجازی، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی در آموزش نقشی ارزشمند خواهند داشت. چه بسا روزی کلاس‌های درس در دنیای مجازی مثل متاورس برگزار شوند.
شما بگویید
تجربه شما از نقش تکنولوژی آموزشی در فرآیند یادگیری چگونه بوده است؟ راحت با آن کنار می‌دانید؟ چه آینده‌ای برای روش‌های آموزشی مخیال هستید؟
