این‌روزها فضای مجازی تمام کارها را راحت کرده است، اما این فضا خیلی هم کم‌خطر نیست. هر کلیک و بازدید شما از صفحات وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی یک رد پای دیجیتال درست می‌کند. هر مرتبه که افکار یا تصاویرتان را در اینترنت منتشر می‌کنید هم شاید افراد گوناگونی همچون مجرمان اینترنتی آنها را ببینند. آنها می‌توانند به‌روش‌های گوناگون به اطلاعات مالی و سایر اطلاعات حساس شما دسترسی پیدا کنند. سازمان‌هایی که اطلاعات شما را جمع‌آوری و استفاده می‌کنند مسئول محافظت از آنها هستند، اما بهتر نیست که خودتان هم کمی محتاطانه‌تر عمل کنید؟ می‌پرسید چگونه؟ دلواپس نباشید، چون در این مقاله کارهای لازم برای حفاظت از حریم خصوصی را برایتان توضیح می‌دهیم. مسلما بد نیست قبل از بیان این راهکارها، کمی درباره معنی حریم خصوصی در فضای مجازی، قوانین راجع به آن و مجازات متخلفان بگوییم.
حریم خصوصی در فضای مجازی چیست؟
حریم خصوصی اینترنتی که حریم خصوصی آنلاین یا حریم خصوصی در فضای مجازی هم نامیده می‌گردد. زیرمجموعه حریم خصوصی اطلاعات و یکی از حقوق اساسی بشر است. این حق به حریم خصوصی شخصی اشاره دارد که در زمان نمایش، ذخیره یا عرضه اطلاعات راجع به خودتان در اینترنت دارید. به بیان ساده‌تر، شما در فضای مجازی هم مثل دنیای واقعی این حق را دارید که بعضی از اطلاعاتتان را برای دیگران فاش نکنید و آنها را شخصی و خصوصی نگه دارید.
حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی یکی از موضوعات مهمی می‌باشد که در تمام کشورها به آن توجه شده است. از کشورهای اروپایی گرفته تا آمریکا، کره‌جنوبی و هند همه قوانین و مقرراتی را وضع کرده‌اند تا از حریم خصوصی افراد و اطلاعات آنها در فضای مجازی محافظت کنند. در کشور ما تاکنون برای حمایت از اطلاعات افراد در فضای مجازی قانون جامعی تصویب نشده است. با اینکه این، حقوق‌دانان با استناد به مواد و اصولی که در قانون‌های اساسی، جرایم رایانه‌ای و تجارت الکترونیک و سایر قوانین وجود دارد، جرم ورود به حریم خصوصی در فضای مجازی را به رسمیت می‌شناسند.
قوانین حریم خصوصی در فضای مجازی
در کشور ما قوانین و مقررات گوناگون و پراکنده‌ای درباره نقض حریم خصوصی در فضای مجازی وجود دارد که نمونه‌های مهم آن عبارت‌اند از:
- اصل ۲۲ و ۲۵ قانون اساسی؛
- مواد ۵۸ تا ۶۱ قانون تجارت الکترونیکی؛
- ماده ۱۷ قانون جرایم رایانه‌ای؛
- مواد ۵۸۲ و ۶۰۴ قانون مجازات اسلامی؛
- ماده ۱۴ و ۱۵ قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات.
در تمام این قوانین، احترام به حریم خصوصی افراد در فضای مجازی به‌عنوان اصلی کلی پذیرفته و برای متخلفان مجازات‌هایی مقرر شده است. مثلا مجازات ورود به حریم خصوصی در فضای مجازی در ماده ۱۷ قانون جرایم رایانه‌ای، اینگونه مشخص شده است:
هرکس به‌وسیله سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که علت زیان یا عرفا موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۵ تا ۴۰میلیون ریال یا هردو مجازات محکوم خواهد شد.
هم اکنون، برای شکایت از نقض حریم خصوصی می‌توانید با استناد به مدارک و ادله‌ای که دارید به پلیس فتا یا دادسرای مبارزه با جرایم رایانه‌ای مراجعه کنید.
در کشور ما تاکنون برای حمایت از حریم خصوصی افراد در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی قانون جامعی وضع نشده است، اما در سال ۱۳۹۶ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، پیش‌نویس لایحه حمایت از داده و حریم خصوصی در فضای مجازی را منتشر کرد. گفتنی می‌باشد که این لایحه تاکنون به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسیده و به صورت قانون درنیامده است.
چگونه از حریم خصوصی خود در فضای مجازی محافظت کنیم؟
افرادی که حریم خصوصی دیگران در فضای مجازی را زیر پا بگذارند مجازات می‌شوند، اما بهتر نیست که خودمان هم از اطلاعات شخصی‌مان در این فضا محافظت کنیم؟ همه باید برای حفاظت از اطلاعات و ایمن‌سازی سیستم‌ها و دستگاه‌های الکترونیکی خود تلاش کنیم. اقدامات بسیاری برای حفاظت از حریم خصوصی در فضای مجازی و افزایش امنیت سایبری وجود دارند که در ادامه مهم‌ترین آنها را برایتان توضیح می‌دهیم.
۱. درباره روش حفاظت از حریم خصوصی‌تان سؤال کنید
یکی از بهترین کارها برای محافظت از اطلاعات شخصی در اینترنت این می‌باشد که هنگام انجام هر تراکنش آنلاین از خودتان این ۴ سؤال را بپرسید:
- چه کسی اطلاعاتم را جمع‌آوری می‌کند؟
- آیا عرضه این اطلاعات برای انجام معامله و خرید و فروش کالا یا خدمات ضروری است؟
- برای اطلاعاتم چه اتفاقی می‌افتد؟
- عرضه این اطلاعات چه پیامدی دارد؟
پاسخ این سؤالات را باید در سیاست‌نامه حریم خصوصی وب‌سایت یا شبکه اجتماعی موردنظرتان پیدا کنید. بیشتر وقت‌ها در این سیاست‌نامه، مقررات جمع‌آوری، استفاده یا افشای اطلاعاتتان و روش‌های محافظت از آن نوشته شده است. این سیاست‌نامه اغلب پایین صفحات وب‌سایت‌ها یا کنار بخش معرفی آنها می‌آید. اگر در وب‌سایت یا شبکه اجتماعی این مقررات را پیدا نمی‌کنید، برای اطمینان بیشتر با مسئول حفاظت از حریم خصوصی آن وب‌سایت یا شبکه اجتماعی تماس بگیرید. در صورتی که هریک از مقررات این سیاست‌نامه را نمی‌پسندید، اطلاعات شخصی خود به‌ویژه اطلاعات حساس مثل اطلاعات پزشکی یا مالی را عرضه نکنید.
گاهی شرکت‌ها از اطلاعات شخصی شما برای تحلیل بازار یا سایر اهداف بازاریابی استفاده می‌کنند. شاید بنا به همین علل، اطلاعاتتان را در اختیار سایر شرکت‌ها هم بگذارند. بهترین حالت این می‌باشد که شرکت‌های فعال در بخش فضای مجازی به شما این موقعیت را بدهند که رضایت خود را برای استفاده از اطلاعاتتان اعلام کنید یا اینکه به‌روش کلی از دریافت خدمات آن شرکت انصراف بدهید.
۲. مقدار به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی را محدود کنید
دنبال روشی هوشمندانه برای محافظت از حریم خصوصی آنلاین خود هستید؟ در شبکه‌های اجتماعی بیشتر از حد درباره خودتان اطلاعات منتشر نکنید. عرضه اطلاعات بیشتر از اندازه در اینستاگرام، توئیتر و مثل آن می‌تواند دسترسی مجرمان سایبری به اطلاعات شناسایی شما را آسان‌تر کند. در این صورت، شاید هویت‌تان دزدیده و جعل شود، قربانی جرایمی مثل کلاهبرداری اینترنتی یا قلدری سایبری شوید یا اینکه مجرمان به اطلاعات مالی شما دست پیدا کنند.
برای محافظت از حریم خصوصی در فضای مجازی، بد نیست که از واردکردن اطلاعات واقعی در بخش «درباره من» شبکه‌های اجتماعی خودداری کنید. لازم نیست همه بدانند که شما در چه سالی یا در کجا متولد شده‌اید. عرضه چنین اطلاعاتی در فضای مجازی، شما را هدفی آسان برای سرقت هویت می‌کند.
علاوه بر این، نباید هیچ‌وقت بخش تنظیمات حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی را نادیده بگیرید. توسط این بخش می‌توانید تعداد افرادی را که مطالب شما را می‌بینند محدود کنید.
۳. گذرواژه‌ای پیچیده انتخاب کنید
کار مهم دیگری که باید در شبکه‌های اجتماعی و به‌روش کلی فضای مجازی انجام بدهید، توجه به گذرواژه یا پسوردهایتان است. برای تمام حساب‌های کاربری خود در اینترنت گذرواژه‌های مطمئن و پیچیده انتخاب کنید تا از هک‌شدن اطلاعاتتان جلوگیری شود. بهترین گذرواژه ترکیبی از اعداد، نویسه‌های خاص و حروف بزرگ و کوچک است.
ضمناً بد نیست از گزینه احراز هویت چندمرحله‌ای که در بیشتر شبکه‌های اجتماعی تعبیه شده استفاده کنید. با فعال‌کردن این گزینه، احتمال هک‌شدن حساب کاربری یا اینکه قربانی حمله سایبری شوید، کاهش برجستهی می‌یابد.
۴. حواستان به مرور‌گرتان باشد
شرکت‌ها و وب‌سایت‌های اینترنتی هر کاری را که اینترنتی انجام می‌دهید رصد می‌کنند. هر تبلیغ اینترنتی، شبکه اجتماعی و وب‌سایت، اطلاعاتی درباره موقعیت مکانی یا عادات وب‌گردی شما جمع‌آوری می‌کند. اطلاعات جمع‌آوری‌شده بیشتر از آنچه فکر کنید شخصیت و هویت‌تان را آشکار می‌کنند. مثلا شاید خودتان را فردی خیلیباهوش بدانید که هرگز درباره مشکلات پزشکی و بیماری‌هایش در توئیتر چیزی نمی‌نویسد یا تمام اعتقاداتش را در فیس‌بوک به اشتراک نگذاشته است، اما این فکر خیلی درست نیست. همیشه این احتمال وجود دارد وب‌سایت‌هایی که روزانه از آنها بازدید می‌کنید، تمام اطلاعاتتان را برای اهداف بازاریابی در اختیار شرکت‌های دیگر بگذارند.
برای حفاظت از اطلاعات در چنین مواقعی، می‌توانید از افزونه‌های مرورگر مثل uBlock Origin استفاده کنید. چنین افزونه‌هایی از اجرای بدافزارها در مرورگر جلوگیری می‌کنند. نصب آنها راهی آسان برای مسدودکردن تبلیغات هم هست.
علاوه بر این، بد نیست هنگام خروج از مرورگر کوکی‌هایتان را حذف کنید. این کوکی‌ها باید مرتب حذف شوند تا وب‌سایت‌ها، شرکت‌های تبلیغاتی و اشخاص دیگر نتوانند از آنها برای ردیابی آنلاین شما استفاده کنند.
راه دیگر برای تأمین امنیت مرورگر این می‌باشد که سراغ وب‌سایت‌هایی بروید که در آدرس اینترنتی آنها عبارت «https» و تصویر یک قفل سبزرنگ کوچک درج شده است. این عبارت نشان می‌دهد که اطلاعات شما رمزگذاری شده و ایمن است.
۵. آنتی‌ویروسی قدرتمند نصب کنید
امروزه ویروس‌های اینترنتی و بدافزارها مثل یک دهه پیش رواج ندارند، اما تا الان تمام نشده‌اند! بدافزارها شاید یکی از این خطرات را به همراه داشته باشند:
- دسترسی غیرمجاز به اطلاعات شخصی و مالی؛
- کنترل رایانه از راه دور توسط هکرها؛
- ردیابی موقعیت مکانی افراد.
می‌توانید با چند کار ساده از اطلاعات شخصی خود محافظت کنید. نصب برنامه آنتی‌ویروس قدرتمند یکی از این کارهاست. این برنامه‌ها باید مرتب به‌روز شوند، زیرا سازندگان چنین برنامه‌هایی هر روز روشی جدید برای حفاظت از اطلاعاتتان کشف می‌کنند. پس باید به‌روزرسانی خودکار این برنامه‌ها را فعال کنید یا اینکه به‌محض انتشار نسخه جدید، آنها را به‌روز کنید. ضمناً بد نیست سیستم فایروال رایانه خود را فعال کنید. این سیستم از دسترسی غیرمجاز دیگران به اطلاعات شما جلوگیری خواهد کرد.
علاوه بر این، باید به امنیت سایر دستگاه‌های الکترونیکی‌تان مثل تلفن همراه هم توجه کنید و تمام اقدامات گفته‌شده را برای آنها هم انجام بدهید.
۶. فیشینگ را گزارش کنید
اگر در محل کارتان ایمیلی مشکوک دریافت کرده‌اید، حتما در اسرع وقت موضوع را به مدیر فناوری اطلاعات شرکت گزارش بدهید. اگر هم در خانه هستید و ایمیل یا پیامک مشکوکی دریافت کرده‌اید، روی لینک‌های داخل آن کلیک نکنید یا به آن پاسخ ندهید چون احتمال فیشینگ وجود دارد. در این وضعیت، می‌توانید ارسال‌کننده ایمیل یا پیامک را بلاک کنید و موضوع را به پلیس فتا اطلاع بدهید.
۷. از اینترنت وای‌فای ایمن استفاده کنید
شبکه‌های اینترنت بی‌سیم یا هات‌اسپات همیشه امن نیستند. اتصال به اینترنت وای‌فای گمنام به صاحبان آن اجازه می‌دهد تا تمام کارهای اینترنتی یا رایانه‌ای شما را زیرنظر بگیرند. پس بد نیست از اتصال به وای‌فای گمنام خودداری کنید. در صورت استفاده از وای‌فای عمومی هم بد نیست وارد حساب‌های کاربری مهم مثل ایمیل یا حساب‌های مالی نشوید.
سخن پایانی
حافظت از حریم خصوصی در فضای مجازی یکی از حقوق اساسی شماست و باید برای آن تلاش کنید. درست می‌باشد که در قوانین گوناگون نقض حریم خصوصی جرم شناخته شده است، اما توسط راه‌هایی که گفتیم می‌توانید حفظ حریم خصوصی‌تان را در فضای اینترنت تضمین کنید. از قدیم گفته‌اند که پیشگیری بهتر از درمان است، اینگونه نیست؟
