حتما شما هم درباره کلاهبرداری اینترنتی شنیده‌اید. این کلاهبرداری‌ها به بهانه‌های گوناگون مثل حراج پایان سال یا مشاوره درباره ارز دیجیتال انجام می‌شوند. مسلما کلاهبرداران اینترنتی فقط سراغ افراد عادی نمی‌جریان و خطری برای کسب‌وکارها هم هستند. کلاهبرداران آنلاین بیشتر وقتها برای جذب مخاطب شرایطی استثنایی را پیشنهاد می‌کنند و از ناآگاهی یا احساسات قربانیانشان سوءاستفاده می‌کنند. باید درباره این جرایم اینترنتی بیشتر بدانیم تا در دام این افراد گرفتار نشویم. در این مقاله، شما را با معنی کلاهبرداری اینترنتی و انواع آن آشنا می‌کنیم. پس ازآن راه‌هایی برای پیگیری قضایی این جرم و روبرو شدن با آن معرفی خواهیم کرد.
کلاهبرداری اینترنتی چیست؟
جرم کلاهبرداری اینترنتی زمانی اتفاق می‌افتد که کسی توسط خدمات یا نرم‌افزارهای اینترنتی بقیه را فریب بدهد و از آنها سوءاستفاده کند. این سوءاستفاده شاید مالی یا غیرمالی باشد. مسلما همه کلاهبرداری‌های انجام‌شده در فضای مجازی از نوع اینترنتی نیستند و شاید اینترنت و شبکه‌های اجتماعی فقط ابزار ارتکاب این جرایم باشند.
مثلا شاید کسی در اینستاگرام به بقیه وعده‌هایی مثل اقامت در خارج از کشور یا تحصیل در دانشگاه‌های خارجی را بدهد و به این روش از آنها مبالغ زیادی دریافت کند. چنین شخصی کلاهبردار عادی است نه کلاهبردار اینترنتی و نباید این دو را با هم اشتباه بگیریم.
عناصر جرم کلاهبرداری اینترنتی
هر جرمی ۳ عنصر یا رکن اصلی دارد که برای پیگیری قضایی حتما باید وجود داشته باشند. این ۳ عنصر عبارت‌اند از:
- قانونی؛
- مادی؛
- معنوی یا روانی.
جرم کلاهبرداری اینترنتی یا رایانهای هم از این قاعده مستثنا نیست. در ادامه، عناصر این جرم رایانهای را با هم مرور می‌کنیم.
۱. عنصر قانونی
غرض از عنصر قانونی هر جرم این می‌باشد که در قوانین کشور برای آن مجازاتی در نظر گرفته شده باشد. به تعبیری دیگر، برای پیگیری هر جرمی حتما باید در یکی از قوانین کشور به آن اشاره شده و برایش مجازاتی مشخص شده باشد، وگرنه، نمی‌توان برای آن جرم شکایت کرد.
در ماده ۱۳ قانون جرایم رایانهای، مجازات کلاهبرداری اینترنتی مشخص شده است: «هرکس به‌روش غیرمجاز از سامانه‌های رایانهای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی همچون واردکردن، تغییر، محو، تشکیل یا متوقف‌کردن داده‌‌ها یا مختل‌کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، در کنار رد مال به صاحب آن به حبس از ۱ تا ۵ سال یا جزای نقدی از ۲۰میلیون ریال تا ۱۰۰میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»
۲. عنصر مادی
عنصر مادی یعنی کاری را انجام داده‌ایم که انجام آن ممنوع بوده یا کاری را انجام نداده‌ایم که وظیفه داشته‌ایم انجامش بدهیم. در اصل برای وقوع هر جرمی حتما باید یک فعل یا ترک فعل انجام شده باشد تا بتوان آن را پیگیری کرد و اینکه کسی نیت ارتکاب جرمی را داشته است همیشه قابل‌پیگیری و شکایت نیست.
در متن ماده ۱۳ قانون جرایم رایانهای نمونه‌هایی از عنصر مادی جرم کلاهبرداری اینترنتی آمده است. این نمونه‌ها عبارت‌اند از:
- واردکردن اطلاعات؛
- تغییر اطلاعات اینترنتی؛
- محو اطلاعات؛
- تشکیل یا متوقف‌کردن داده‌‌ها؛
- مختل‌کردن سامانه‌های اینترنتی.
با اینکه این، عنصر مادی جرم کلاهبرداری رایانهای فقط به این موارد محدود نمی‌گردد.و شاید با توسعه فناوری موارد دیگری هم به این فهرست اضافه شوند.
۳. عنصر معنوی یا روانی
سومین عنصر جرم کلاهبرداری اینترنتی به این معنمی‌باشد که فرد مجرم باید حتما با نیت و نیت قبلی این کار را کرده باشد. به تعبیری دیگر، کلاهبردار اینترنتی کسی می‌باشد که با نیت و انگیزه سوءاستفاده از دیگران عنصر مادی جرم را انجام داده باشد.
انواع کلاهبرداری اینترنتی
برای اینکه از شر کلاهبرداران اینترنتی ایمن باشیم، باید روش‌های کارشان را بشناسیم. در این بخش، مهم‌ترین انواع کلاهبرداری اینترنتی را با هم مرور می‌کنیم.
۱. کلاهبرداری توسط حساب‌های بانکی
این نوع کلاهبرداری زمانی اتفاق می‌افتد که مجرمان کارت بانکی‌تان را بدزدند یا به طریقی به اطلاعات حسابتان دست یابند و از آن پول برداشت کنند. بیشتر وقتها با دیدن تراکنش‌های ناآشنا در حساب بانکی آگاه این موضوع می‌شویم، مثلا شاید پیامکی از بانک دریافت کنیم که نشان می‌دهد مبلغ بالایی از حسابمان برداشت شده است. این نوع کلاهبرداری توسط فروشگاه‌های آنلاین یا درگاه‌های بانکی جعلی هم انجام میگردد.
۲. کلاهبرداری توسط سرقت یا جعل هویت
سرقت یا جعل هویت زمانی اتفاق می‌افتد که یک نفر به اطلاعات شخصی شما دست پیدا کند و از آن برای کلاهبرداری استفاده کند. این کلاهبرداران توسط اطلاعات شخصی قربانیانشان کارهای گوناگونی انجام می‌دهند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- افتتاح حساب‌های بانکی؛
- استفاده از تسهیلات مالی کارت‌های اعتباری؛
- دریافت گذرنامه یا سایر مدارک هویتی به‌نام قربانی.
سرقت اطلاعات شخصی به خودی خود کلاهبرداری شمرده نمی‌گردد. اما اگر از این اطلاعات برای کارهایی مثل آنچه گفتیم استفاده شوند، جرم کلاهبرداری اینترنتی اتفاق افتاده است.
۳. استفاده از دامنه‌های جعلی
این روش کلاهبرداری هم افراد عادی و هم کسب‌وکارها را تهدید می‌کند. در این نوع کلاهبرداری برای صاحبان کسب‌وکار اخطاریه‌های جعلی فرستاده و اعلام میگردد.دامنه‌ای که برگزیده‌اند قبلا خریده شده است یا باید برای دامنه‌ای خاص هزینه‌ای بیشتر از حد معمول بپردازند.
شکل دیگر این نوع کلاهبرداری مشتریان و افراد عادی را تهدید می‌کند. در این روش، توسط دامنه‌های جعلی فروشگاه‌های آنلاین معتبر را شبیه‌سازی و از این طریق حساب مشتریان را خالی می‌کنند.
۴. هک‌کردن بانک‌های اطلاعاتی
هر سازمان یا شرکتی یک بانک اطلاعاتی از مشتریانش دارد که در آن اطلاعات شخصی و اطلاعات حساب افراد نگهداری میگردد. کلاهبرداران شاید این بانک‌های اطلاعاتی را هک کنند و به اطلاعات گفته‌شده دست یابند. این مجرمان از اطلاعاتی که به دست می‌آورند سوءاستفاده می‌کنند.
۵. فیشینگ
بعضی از تماماهبرداران برای قربانیانشان پیامک یا ایمیل‌های جعلی می‌فرستند که حاوی ویروس یا بدافزارند. آنها توسط این بدافزارها به سیستم‌های رایانهای قربانیان نفوذ کرده، آسیب می‌زنند، اطلاعات را سرقت (فیشینگ) یا آنها را هک می‌کنند. پس ازآن توسط اطلاعات به‌دست‌آمده قربانیان را تهدید یا از آنها سوءاستفاده می‌کنند.
کلاهبرداری رایانهای به مواردی که نام بردیم محدود نمی‌گردد.و با توسعه و پیشرفت فناوری روش‌های کلاهبرداری هم تغییر می‌کنند. در نتیجه برای روبرو شدن با این جرم رایانهای باید اقدامات پیشگیرانه‌ای را انجام بدهیم که در ادامه درباره‌شان توضیح داده‌ایم.
راه‌های روبرو شدن با کلاهبرداری اینترنتی
امروزه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به محبوب‌ترین ابزارهای کلاهبرداران اینترنتی تبدیل شده‌اند. بیشتر وقتها در سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ بخشی به‌نام فناوری اطلاعات وجود دارد که از چنین جرایمی پیشگیری می‌کند، اما شرکت‌های کوچک و استارتاپ‌ها اینگونه نیستند. در نتیجه هم افراد عادی و هم صاحبان کسب‌وکارهای کوچک باید به روش‌های پیشگیری و روبرو شدن با این جرایم آگاه باشند. در ادامه، مهم‌ترین روش‌های روبرو شدن با جرم کلاهبرداری اینترنتی را با هم مرور می‌کنیم.
۱. از اطلاعات شخصی محافظت کنید
هکرها و کلاهبرداران اینترنتی می‌توانند توسط حساب‌های کاربری شبکه‌های اجتماعی به رمز عبورتان دست پیدا کنند. آنها از اطلاعات شخصی که در این شبکه‌ها منتشر کرده‌اید برای جوا دادن به سؤالات امنیتی بازیابی رمز عبور استفاده می‌کنند. در نتیجه هم تنظیمات حریم خصوصی‌تان را بررسی کنید و هم اینکه از نوشتن مواردی مثل تاریخ تولد، آدرس یا نام فرزندانتان در شبکه‌های اجتماعی خودداری کنید. ضمناً اجازه ندهید افرادی که نمی‌شناسید صفحه‌های شخصی‌تان را دنبال کنند.
علاوه بر این، همیشه به نظام‌نامه حریم خصوصی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی توجه کنید. در این بخش مشخص شده می‌باشد که چگونه از اطلاعات شخصی محافظت میگردد. اگر در این بخش گفته شده بود که اطلاعات شخصی در اختیار سایر شرکت‌ها قرار می‌گیرد، بد نیست اطلاعات‌تان را در آن سایت یا شبکه وارد نکنید.
۲. اطلاعات مالی را جدا کنید
این روش برای همه، به‌ویژه صاحبان کسب‌وکارها، کاربرد دارد. همیشه برای انجام فعالیت‌های بانکی از یک رایانه استفاده کنید. افراد عادی بد نیست فعالیت‌های مالی را فقط توسط رایانه‌های شخصی انجام بدهند. همیشه از تمام اطلاعات حساس نسخه پشتیبان یا بک‌آپ تهیه کنید.
۳. به پیام‌های گمنام توجه نکنید
هیچ بانکی برای مشتریانش ایمیل یا پیامک درخواست اطلاعات نمی‌فرستد. در نتیجه در صورتی که ایمیل یا پیامکی به‌نام یک بانک دریافت کردید و از شما خواسته شد اطلاعات شخصی مثل شماره‌حسابتان را بفرستید، شک نکنید که پای هکرها در بین است. بانک‌ها اطلاعات مشتریانشان را از این طریق تأیید نمی‌کنند.
علاوه بر این، بعضی از تماماهبرداران با نام کسب‌وکار یا فروشگاهی آنلاین برای افراد ایمیل یا پیامک می‌فرستند و از آنها می‌خواهند اطلاعات حساس مثل رمز عبورشان را بفرستند. اگر چنین پیامک یا ایمیلی دریافت کردید، حتما به بانک یا کسب‌وکار دلخواه اطلاع بدهید.
۴. رمز عبور قوی تعیین کنید
رمز عبور یکی از مهم‌ترین ابزار حفاظت از اطلاعات شخصی است. سعی کنید رمزهای ایمن انتخاب کنید. بهترین رمزها حداقل ۸ کاراکتر دارند و ترکیبی از اعداد، حروف و کاراکترهای خاص‌اند. ضمناً رمز عبورتان را برای هیچ‌کس نفرستید. برای محافظت بیشتر از حساب‌های کاربری بد نیست رمزهای عبورتان را مرتب تغییر بدهید.
۵. مراقب فیشینگ باشید
مراقب ایمیل‌ها یا پیامکهای جعلی باشید. در این ایمیل‌ها یا پیامک‌ها از شما خواسته میگردد.روی لینک‌های آلوده به ویروس کلیک کنید تا اطلاعات حساب یا اطلاعات کاربری‌تان را تغییر بدهید یا بدافزارهایی را نصب کنید. کلاهبرداران از این روش برای دسترسی به اطلاعات شخصی استفاده می‌کنند.
علاوه بر این، هنگام خرید از فروشگاه‌های آنلاین توجه کنید که وارد وب‌سایت جعلی نشده باشید. آدرس وب‌سایت‌های امن با https شروع میگردد.و یک علامت قفل کوچک هم در کنار آن قرار دارد.
۶. از رایانه‌هایتان محافظت کنید
با توجه به افزایش حملات سایبری، بد نیست با نصب نرم‌افزارهای آنتی‌ویروسِ مطمئن از رایانه و اطلاعات شخصی‌تان محافظت کنید. بیشتر وقتها در این نرم‌افزارها ابزارهایی برای روبرو شدن با هرزنامه‌ها و ویروس‌های مخرب وجود دارند. سعی کنید این نرم‌افزارها و سیستم عامل رایانه‌تان را به‌روز نگه دارید تا از تماماهبرداری اینترنتی ایمن بمانید.
مجازات کلاهبرداری اینترنتی چیست؟
همان‌طور که گفتیم در ماده ۱۳ قانون جرایم رایانهای، مجازات جرم کلاهبرداری رایانهای یا اینترنتی مشخص شده است. برحسب این ماده، کلاهبردار اینترنتی باید مالی را که از قربانی گرفته به او برگرداند و مجازات‌های این جرم عبارت‌اند از:
- حبس از ۱ تا ۵ سال؛
- جزای نقدی از ۲۰میلیون ریال تا ۱۰۰میلیون ریال؛
- هر دو مجازات با هم.
قاضی پجریانه نوع مجازات را آشکار می‌کند.
چگونه می‌توانیم از تماماهبرداران اینترنتی شکایت کنیم؟
مهم‌ترین مسئله پس از شناخت انواع کلاهبرداری رایانهای و مجازات آن، نحوه شکایت از آن است. برای شکایت از تماماهبرداری اینترنتی میتوانید به ۲ روش اقدام کنید:
- مراجعه به دادسرای جرایم رایانهای؛
- شکایت کلاهبرداری اینترنتی توسط وب‌سایت پلیس فتا.
۱. مراجعه به دادسرای جرایم رایانهای
هم اکنون بعضی از دادسراهای عمومی و انقلاب با عنوان دادسرای جرایم رایانهای به پجریانه‌های این حوزه رسیدگی می‌کنند. برای شکایت از تماماهبرداری اینترنتی باید توسط یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک در سامانه قضایی ثنا ثبت‌نام کنید و در این سامانه شکایت و علل و شواهدتان را ثبت کنید. پس از آن باید منتظر بمانید تا شعبه رسیدگی به پجریانه‌تان مشخص شود. در این مرحله، پجریانه به پلیس فتا ارجاع داده و شرایط جرم بررسی میگردد.
۲. شکایت کلاهبرداری اینترنتی توسط وب‌سایت پلیس فتا
دومین راه شکایت کلاهبرداری اینترنتی مراجعه به وب‌سایت پلیس فتاست. شما میتوانید در این وب‌سایت طرح شکایت کرده و منتظر بمانید تا پلیس فتا به موضوع رسیدگی کند.
جواب سوالاتی شایع
– آیا کلاهبرداری توسط سایتهایی مثل دیوار، شیپور یا اسنپ قابل شکایت و پیگیری است؟
بله. در صورتی که کلاهبرداری توسط سایتهایی مثل دیوار انجام شده باشد، میتوانید با عرضه مستندات مثل فیش واریز پول، پیامکهای ردوبدلشده و اطلاعات حساب طرف مقابل، در دادسرای جرایم رایانهای یا پلیس فتا شکوائیه تنظیم کنید.
– مرجع رسیدگی به شکایت کلاهبرداری اینترنتی کدام سازمان است؟
این جرم نخست در دادسرای جرایم رایانهای و پلیس فتا بررسی میگردد. پس ازآن پجریانه برای صدور رأی به دادگاه کیفری محل وقوع جرم فرستاده میگردد.
– چگونه شکایت کلاهبرداری اینترنتی را پیگیری کنم؟
برای پیگیری شکایت باید به سامانه ثنا مراجعه کنید. در این سامانه میتوانید ابلاغیه‌های دادگاه و تمام مراحل پجریانه را مشاهده کنید.
– چگونه از تماماهبرداران اینستاگرامی شکایت کنیم؟
مراحل شکایت از این کلاهبرداران هیچ فرقی با دیگر کلاهبرداران اینترنتی ندارد و باید توسط دادسرای جرایم رایانهای یا پلیس فتا اقدام کنید.
– حقالوکاله برای شکایت از تماماهبرداری اینترنتی چقدر است؟
این موضوع به توافق طرفین بستگی دارد، اما بیشتر وقتها ۲ تا ۲٫۵درصد مبلغ اخاذیشده است.
سخن پایانی
اینترنت و فضای مجازی فواید بی‌تعدادی دارند، اما مثل هر موضوع دیگری شاید خطراتی هم داشته باشند. یکی از مهم‌ترین خطرات در فضای مجازی کلاهبرداری رایانهای یا اینترنتی است. برای پیشگیری از این جرم راه‌های بسیاری وجود دارد که به آنها اشاره کردیم. باید همیشه مراقب باشید و در صورتی که پیامک‌ها یا ایمیل‌های مشکوکی دریافت کردید، موضوع را با پلیس فتا یا مشاوران حقوقی مجرب در بین بگذارید.
